“Quân tử cầu chư kỷ, tiểu nhân cầu chư nhân” là một trong những câu nói sâu sắc nhất của Khổng Tử. Hiểu đơn giản; câu này nghĩa là: Người quân tử trách mình, còn kẻ tiểu nhân thì trách người khác.

Đây không chỉ là một nguyên lý đạo đức cá nhân, mà còn là gốc rễ của tư tưởng “tu thân” – Bước đầu tiên trong hệ thống triết lý trị quốc và an dân của Nho giáo: tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Bắt đầu từ chính mình, sửa mình trước khi sửa người, là con đường để xây dựng một nhân cách vững vàng và một xã hội lành mạnh.

Người quân tử trách mình: nơi đạo lý được gieo từ đời sống

Trong không gian làng quê Việt Nam, đạo lý “quân tử cầu chư kỷ” được gieo vào lòng người qua từng bữa cơm, từng lời ru, từng mùa lúa. Người cha quê khi gặp thất bát mùa vụ, không trách đất, không oán trời, mà lặng lẽ cuốc thêm đất, chăm hơn mỗi gốc cây. Người mẹ khi con hư, không đổ cho bạn xấu, mà tự xem lại cách dạy con.

Chính từ cách sống mộc mạc ấy, bao thế hệ người Việt đã trưởng thành với lòng tự trọng, ý thức trách nhiệm và sự nhẫn nại trong đối nhân xử thế. Họ là những người không cần học cao nhưng vẫn “quân tử” trong tâm hồn.

Lão Tử nói: Biết người là trí; biết mình là sáng. Thắng người là mạnh, thắng mình là cường. (Ảnh: internet)

Quân tử cầu chư kỷ – Người quân tử sống biết trách mình, sống vì người khác

Trong xã hội hiện đại, người quân tử không chỉ là hình ảnh trong sách vở cổ, mà hiện diện nơi những con người âm thầm làm điều đúng đắn, dù không ai khen ngợi.
Một người thầy dạy học sinh yếu không trách trò, mà xem lại cách giảng. Một người lãnh đạo khi công việc trục trặc, không đổ lỗi cho nhân viên, mà chủ động nhận phần trách nhiệm về mình. Đó là tinh thần của người quân tử – Lấy mình làm điểm tựa để thay đổi hoàn cảnh.

Sống như vậy, họ trở thành trung tâm ổn định trong mỗi tập thể, mỗi gia đình. Họ không cần lời tung hô, chỉ cần lương tâm trong sáng.

Tiểu nhân – Kẻ sống bằng đổ lỗi và oán trách

Trái ngược với quân tử, kẻ tiểu nhân luôn cho rằng lỗi nằm ở người khác. Họ thất bại thì đổ cho số phận, không thành công thì trách người không giúp, không bao giờ nghĩ đến việc xem lại mình đã đủ nỗ lực hay chưa.

Cách sống ấy không chỉ khiến bản thân họ mãi yếu đuối mà còn gieo độc hại vào môi trường xung quanh: gia đình lục đục, tập thể rối ren, xã hội trở nên đầy phán xét, thiếu cảm thông và trách nhiệm.

Quân tử cầu chư kỷ – Đạo lý Đông phương từ sự giao thoa của các trường phái tu thân

Không chỉ trong Nho giáo, mà cả Lão giáo và Đạo gia đều đề cao việc tự soi xét mình:
Lão Tử nói: “Biết người là trí; biết mình là sáng. Thắng người là mạnh, thắng mình là cường.”
Trang Tử chủ trương “thu tâm về nguyên, thuận theo Đạo” – Cũng chính là một hình thức cầu chư kỷ.
Dù cách diễn đạt khác nhau, nhưng tinh thần cốt lõi là giống nhau: thay vì oán trách bên ngoài, hãy quay về sửa mình, sống thuận với đạo lý và lẽ Trời.

Quân tử cầu chư kỷ, tiểu nhân cầu chư nhân” là bài học cần thiết cho mọi thời đại (Ảnh: internet)

Quân tử cầu chư kỷ – Giá trị của quân tử trong xã hội hiện đại

Ngày nay, khi mạng xã hội phát triển, những lời phê phán, chỉ trích, đổ lỗi xuất hiện nhan nhản. Ít ai đủ bình tĩnh để hỏi: “Liệu mình có sai chăng?”.

Trong môi trường học đường, thay vì trách học sinh yếu kém, người thầy quân tử sẽ hỏi: “Phương pháp giảng dạy của mình có phù hợp chưa?”. Trong gia đình, thay vì đổ lỗi cho con hư hỏng, cha mẹ nên tự vấn: “Ta đã làm gương tốt cho con chưa?”.

Chính từ những câu hỏi ngược ấy; một xã hội biết trách mình sẽ hình thành – nơi con người sống sâu sắc, bao dung và tử tế hơn.

Quân tử cầu chư kỷ – ánh sáng không tắt trong gương đạo lý

“Quân tử cầu chư kỷ, tiểu nhân cầu chư nhân” không phải là một châm ngôn giáo điều. Đó là gương soi nhân cách, là bài học cần thiết cho mọi thời đại.

Muốn xây dựng gia đình yên ấm, xã hội hòa thuận; quốc gia vững mạnh – Phải bắt đầu từ những con người biết trách mình, biết sống vì người khác; biết khiêm nhường nhìn nhận sai lầm và dũng cảm sửa chữa.

Trong một thế giới xô bồ; con người dễ lạc mất chính mình. Nhưng nếu còn giữ được đạo lý “quân tử cầu chư kỷ”; ta vẫn có thể trở về với cội nguồn nhân cách; Nơi cái đẹp và cái Thiện chưa bao giờ tắt.