Mâm ngũ quả ngày Tết: nét đẹp trong văn hóa người Việt

Dù bận rộn quanh năm, thì đến chiều 30 Tết mọi công việc đều gác lại. Mọi người lại sửa soạn mâm cỗ cúng, cùng mâm ngũ quả ngày Tết thật đẹp, bày lên bàn thờ gia tiên; chuẩn bị cho một năm mới an lành.

Ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết

Mâm ngũ quả được bày trên bàn thờ gia tiên vào ngày Tết Nguyên Đán xuất phát từ đạo Phật với hình ảnh trái cây 5 màu. Theo quan niệm của Phật gia, 5 màu quả tượng trưng cho ngũ thiện căn bản bao gồm: Huệ căn (sáng suốt), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), tấn căn (ý chí kiên trì) và tín căn (lòng tin).

Trong quan niệm của người Việt Nam nói riêng và văn hóa phương Đông nói chung, thì mâm ngũ quả còn tượng trưng cho 5 yếu tố của Ngũ hành là: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ; là những yếu tố cấu thành nên vũ trụ. Đây cũng là lý do trên mâm ngũ quả thường có 5 loại trái cây, với tên gọi và màu sắc khác nhau.

Tùy mỗi vùng miền, mâm ngũ quả sẽ thể hiện những mong muốn của người địa phương đó vào dịp Tết. Mâm ngũ quả ngày Tết, chính là nét đẹp trong văn hóa truyền thống của người Việt ở cả 3 miền. Vào dịp Tết Nguyên Đán, mọi người đều mong muốn dâng những sản vật vùng miền; những gì tinh túy nhất kính dâng ông bà, tổ tiên; thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn; thể hiện thành quả lao động trong năm qua dâng lên bề trên.

Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết cầu may mắn cả năm

Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết theo truyền thống

Ở miền Bắc: mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết theo truyền thống, sẽ có nải chuối xanh đặt ở dưới cùng. Ở giữa đặt những quả cỡ lớn làm trung tâm như bưởi,dưa hấu, dừa… Điểm xuyết xung quanh là các loại quả có kích cỡ, màu sắc khác nhau như: táo, ớt, quất, nho… Nải chuối được bày trên mâm ngũ quả thường là chuối tiêu già quả; nhưng vẫn còn đủ xanh để trong những ngày Tết có thể chín dần, không bị hỏng. Nải chuối thường trên 20 quả, với hình dáng cong cong để ôm được các loại quả khác.

Còn ở miền Nam, mâm ngũ quả được bày biện với mong muốn “Cầu – sung – vừa – đủ – xài”, tức là, mong một năm mới đủ đầy, sung túc. Mâm ngũ quả vì thế cũng tương ứng với 5 loại quả: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa), với mong muốn con cháu đầy nhà; hay một cặp dưa hấu, xanh vỏ đỏ lòng để cầu mong may mắn cả năm.

Với người miền Trung, thì cách bày biện trang trí mâm ngũ quả lại khá đơn giản. Thường là quả dứa đặt cao nhất, xung quanh được bày xoài, thanh long, táo, nho, quýt…

Cách bày mâm ngũ quả theo Ngũ hành

Ngoài cách bày mâm ngũ quả theo quan niệm của từng vùng miền; lựa chọn sản vật đặc trưng của vùng miền ấy, đặt lên bàn thờ với sự trang trọng nhất; thì nhiều gia đình hiện nay, cũng thường bày mâm ngũ quả theo Ngũ hành. Với cách bày mâm ngũ quả theo Ngũ hành, nhiều người cho rằng như vậy sẽ phù hợp với phong thủy; mọi việc sẽ hanh thông, đón thêm nhiều tài lộc trong năm mới.

Mâm ngũ quả theo Ngũ hành gồm 5 loại quả có màu sắc khác nhau. Theo đó, số 5 tượng trưng cho Phú – Quý – Thọ – Khang – Ninh, thể hiện những mong muốn đạt được trong năm mới. 5 loại quả với 5 màu sắc khác nhau tương ứng với Ngũ hành: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, tượng trưng cho ngũ phúc: Giàu có – sang trọng – sống lâu – khỏe mạnh – bình an.

• Loại quả màu đỏ như: hồng, táo, thanh long.
• Loại quả màu trắng như: mận hoặc lê
• Quả màu xanh như: chuối, đu đủ, mãng cầu, na, sung, dừa, dưa hấu…
• Loại quả màu nâu hoặc vàng như: xoài chín, bưởi, quýt, cam…
• Loại quả màu đen như nho đen hoặc các quả có màu tối, sẫm.

Lưu ý khi lựa chọn quả cho mâm ngũ quả

Các loại quả sau khi mua về, rửa dưới vòi nước, để ráo rồi dùng khăn giấy lau khô. Với bưởi, bạn hòa chút nước vôi, thấm vào khăn; và lau để vỏ bưởi được bóng đẹp, tránh bị ố vàng. Chọn những quả còn xanh, nếu chọn vào ngày 27, 28. Nếu không vội bạn có thể chọn các loại quả vào ngày 29, 30; và bày lên bàn thờ để mâm ngũ quả thật đẹp, thật tươi vào những ngày Tết.

Dù bày biện mâm ngũ quả như thế nào, thì điều quan trọng nhất vẫn chính là lòng hiếu thảo; sự thành tâm của con cháu đối với ông bà, tổ tiên; uống nước nhớ nguồn trong những ngày đầu năm. Đó chính là ý nghĩa tốt đẹp nhất, mà phong tục truyền thống để lại cho muôn vàn thế hệ sau.

• Mẹo dọn nhà cửa sạch bóng siêu nhanh đón Tết