Cây cúc tần – Thân quen và quý giá trong mỗi khu vườn quê, không chỉ là bài thuốc dân gian hiệu quả mà còn gợi nhớ hương vị tuổi thơ. Vị đắng nhẹ, mùi thơm đặc trưng cùng công dụng thanh nhiệt, giải cảm, giảm đau khiến cúc tần trở thành người bạn thảo dược không thể thiếu trong đời sống người Việt.

Dáng dấp cúc tần – Bóng hình làng quê

Cây cúc tần (tên khoa học: Pluchea indica) thuộc họ Cúc (Asteraceae); là loài cây bụi mọc nhiều ở hàng rào, ven đường, bờ ao… Cây cao khoảng 1–2 mét; có thân mềm, lá hình trứng nhọn, mép răng cưa, mặt lá xanh đậm, hơi sần. Hoa cúc tần nhỏ; màu tím nhạt, kết thành cụm xinh xắn như đoá cỏ dại ẩn mình dưới nắng quê.

Hồi nhỏ, những đứa trẻ miền quê thường hái lá cúc tần bện thành vòng chơi; dùng làm thức ăn cho trâu bò, hoặc vùi trong bếp rơm làm chất đốt. Ít ai biết rằng, chính loài cây tưởng như tầm thường ấy lại là một “nhà thuốc sống” nơi làng quê.

Cây cúc tần trong y học cổ truyền – Vị thuốc thân quen

Cây cúc tần – Vị thuốc dân gian, ký ức tuổi thơ
Cúc tần vị thuốc quý, có trong bữa cơm gia đình qua món ăn dân dã, đậm bản sắc quê hương (Ảnh: internet)

Theo Đông y, cúc tần có vị đắng; tính ấm; quy vào các kinh can, thận, có công dụng trừ phong thấp, hành khí hoạt huyết, tiêu độc, giảm đau. Toàn cây đều dùng làm thuốc, từ rễ, thân, lá cho đến hoa.

Giảm đau, hạ sốt

Bài thuốc dân gian phổ biến nhất là dùng lá cúc tần nấu nước xông để giải cảm, hạ sốt, trị nhức đầu. Khi bị cảm lạnh, người dân quê thường hái một nắm lá cúc tần, thêm lá sả, lá bưởi, gừng… đun sôi rồi xông. Sau khi toát mồ hôi, cơ thể nhẹ nhõm hẳn, đầu óc tỉnh táo.

Giảm đau lưng, mỏi gối

Cúc tần thường được phối hợp với ngải cứu, lá lốt, lá ổi… sắc uống hoặc đắp ngoài da để trị đau lưng; nhức xương khớp – đặc biệt hữu ích cho người lớn tuổi, người làm việc nặng nhọc.

Kích thích tiêu hóa, nhuận tràng

Người ta còn dùng nước sắc lá cúc tần để trị đầy hơi; khó tiêu, táo bón nhẹ nhờ tính ấm và khả năng hoạt huyết của cây.

Cây cúc tần – Ứng dụng trong y học hiện đại

Nhiều nghiên cứu hiện đại đã xác nhận cây cúc tần chứa các hoạt chất có tác dụng sinh học rõ rệt:

  • Tinh dầu trong lá và thân có khả năng kháng khuẩn, giảm viêm hiệu quả.
  • Flavonoid và tannin giúp chống oxy hóa, bảo vệ tế bào, hỗ trợ điều trị bệnh gan.
  • Alkaloid tự nhiên trong cây còn góp phần điều hòa huyết áp, giảm cholesterol.

Một số công trình khoa học tại Thái Lan; Ấn Độ; Việt Nam đã sử dụng chiết xuất cúc tần trong điều trị viêm khớp, bệnh ngoài da và rối loạn tiêu hóa.

Cây cúc tần gắn liền với đời sống dân dã

Không chỉ là vị thuốc, cây cúc tần còn in dấu trong nếp sinh hoạt người Việt:

  • Bó chổi cúc tần – Loại chổi truyền thống làm từ nhánh cây cúc tần khô, dẻo dai, thường dùng để quét sân, quét bếp.
  • Lá cúc tần ủ gối – Giúp giảm đau lưng, nhức mỏi sau những ngày cày cuốc trên đồng.
  • Hương cúc tần – Dịu nhẹ; thoang thoảng, mang nét quê, thường được phơi khô làm nguyên liệu đuổi muỗi, chống côn trùng.

Với những ai từng lớn lên bên lũy tre làng; hẳn vẫn còn nhớ mùi lá cúc tần cháy sém trong bếp tro, hay hơi nước bốc lên từ nồi lá xông mẹ nấu mỗi khi trời trở gió.

Lưu ý khi sử dụng cây cúc tần

Tuy có nhiều lợi ích, nhưng cần dùng cúc tần đúng cách:

  • Không nên lạm dụng: Dùng quá liều có thể gây kích ứng dạ dày, chóng mặt, mệt mỏi.
  • Phụ nữ mang thai: Không nên dùng cúc tần vì có thể ảnh hưởng đến thai nhi do tính hoạt huyết mạnh.
  • Người dị ứng: Tránh tiếp xúc hoặc uống nếu có tiền sử dị ứng với cây thuộc họ Cúc.

Luôn tham khảo ý kiến thầy thuốc Đông y hoặc bác sĩ trước khi sử dụng.

Cây cúc tần – Vị thuốc dân gian, ký ức tuổi thơ
Cúc tần vị thuốc quý, có trong bữa cơm gia đình qua món ăn dân dã, đậm bản sắc quê hương (Ảnh: internet)

Cây cúc tần – Cây của ký ức và chữa lành

Trong tâm thức người Việt, cây cúc tần không chỉ là bài thuốc mà còn là chứng nhân thời gian, nơi lưu giữ hoài niệm. Bên hàng rào rêu phủ; cúc tần rì rào trong gió như tiếng ru của mẹ; như lời thì thầm của đất trời về sự chữa lành giản dị mà sâu xa.

Giữa phố thị ồn ào, nếu một ngày bạn bắt gặp bụi cúc tần nhỏ nép mình bên hè phố; hãy dừng lại một chút, hít hà hương cỏ ngai ngái thân quen – biết đâu, bạn sẽ tìm thấy một phần tuổi thơ, một phần thân thể và tinh thần đang dần được chữa lành.

Cây cúc tần – Món ăn quê nhà bình dị mà bổ dưỡng

Không chỉ là vị thuốc quý, cây cúc tần còn hiện diện trong bữa cơm gia đình qua những món ăn dân dã, đậm đà bản sắc quê hương. Ở nhiều vùng nông thôn Bắc Bộ, lá non cúc tần thường được luộc chấm mắm; ăn kèm với cơm trắng và cá kho, mang lại hương vị vừa lạ vừa thơm mát, lại giúp giải nhiệt và kích thích tiêu hóa.

Ngoài ra, một số nơi còn dùng lá cúc tần nấu canh với thịt băm hoặc tôm tươi; tạo nên món canh ngọt thanh; có tác dụng giải cảm, mát gan và bồi bổ cơ thể trong những ngày hè oi bức. Hương lá cúc tần thoảng nhẹ; không quá gắt như ngải cứu, tạo điểm nhấn riêng biệt cho món ăn dân dã nhưng không kém phần tinh tế.

Cây cúc tần – Từ một loài cây dân dã; âm thầm mọc bên bờ rào, nay được y học hiện đại trân trọng nhờ những công dụng to lớn trong chữa bệnh và cải thiện sức khỏe. Hơn thế nữa, cúc tần còn là biểu tượng của ký ức làng quê; là lời nhắn nhủ về sự gắn bó giữa con người và tự nhiên. Trong thời đại khoa học phát triển; càng cần thiết hơn bao giờ hết việc gìn giữ; phục hồi và khai thác giá trị những cây thuốc dân gian như cúc tần – để y học hiện đại có thể hòa quyện với trí tuệ cổ truyền trong hành trình chăm sóc sức khỏe con người.