Buôn chuyện thường bị coi là tiêu cực, gắn liền với “nói xấu sau lưng”. Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học, nó mang nhiều giá trị tích cực nếu có ý thức. Đây là cơ chế gắn kết cộng đồng, phản ánh bản thân và định hình trật tự xã hội; hơn cả một thú vui giao tiếp thông thường.

Buôn chuyện là một bản năng tiến hóa – không phải “thói xấu”

Robin Dunbar – nhà nhân chủng học tại Đại học Oxford – cho rằng là hành vi mang tính bản năng và tiến hóa của con người. Ở các loài linh trưởng, sự gắn kết thể hiện qua hành vi chăm sóc lẫn nhau như vuốt ve, bắt chấy. Với con người; khi xã hội ngày càng mở rộng và phức tạp, hành vi đó được thay thế bằng ngôn ngữ. Vì vậy – Không chỉ là hành động giao tiếp đơn thuần, là cách con người “vuốt ve bằng lời nói”; duy trì mạng lưới xã hội.

Chia sẻ thông tin về người khác giúp mỗi cá nhân trong cộng đồng hiểu rõ môi trường xung quanh, phân biệt đâu là người có thể tin cậy, đâu là người nên dè chừng. Điều này đặc biệt quan trọng trong các nhóm cộng đồng nhỏ

Buôn chuyện và tác dụng phản chiếu nội tâm

Một nghiên cứu của Đại học Groningen (Hà Lan) đã khảo sát 1.000 người tham gia, yêu cầu họ đọc các mẩu chuyện tích cực và tiêu cực về người khác, sau đó đánh giá cảm xúc của mình. Kết quả cho thấy, khi đọc về những câu chuyện tích cực, người ta thường cảm thấy được truyền cảm hứng, thúc đẩy bản thân phát triển. Ngược lại, chuyện tiêu cực lại giúp người nghe “soi chiếu” lại chính mình, từ đó rút ra bài học phòng tránh hoặc điều chỉnh hành vi.

Đáng chú ý, có tới 90% người tham gia cảm thấy vui hơn sau khi buôn chuyện, cho thấy hành vi này không chỉ mang tính xã hội mà còn có tác động tích cực đến tâm trạng cá nhân. Nó trở thành một cơ chế tự nhiên giúp con người phản tỉnh và phát triển.

Buôn chuyện như một chuẩn mực đạo đức vô hình

Matthew Feinberg – nhà tâm lý học xã hội tại Đại học Toronto (Canada) – Cho rằng buôn chuyện còn là công cụ điều chỉnh hành vi xã hội. Khi biết rằng hành vi của mình có thể trở thành chủ đề bàn tán; mỗi cá nhân có xu hướng cư xử minh bạch, hợp tác hơn để tránh bị chỉ trích sau lưng.

Ở góc độ này; buôn chuyện đóng vai trò như một “chuẩn mực đạo đức không lời”; góp phần duy trì trật tự trong cộng đồng ;mà không cần đến sự can thiệp trực tiếp từ các thiết chế chính thức; như luật pháp hay quy định cứng nhắc;

Buôn chuyện: Đâu là giới hạn?

Buôn chuyện: Tấm gương xã hội và hành vi bản năng cần được hiểu đúng
Buôn chuyện – chia sẻ hay sát thương? (Ảnh: internet)

Dù mang nhiều lợi ích tiềm ẩn; việc ấy vẫn là hành vi cần được điều chỉnh bằng ý thức và trách nhiệm. Giáo sư Elena Martinescu – Người đứng đầu nghiên cứu tại Đại học Groningen – Cảnh báo rằng thông tin truyền miệng nếu thiếu kiểm chứng và mang tính công kích có thể gây tổn thương nghiêm trọng; thậm chí dẫn đến hậu quả xã hội nặng nề.

Vì vậy; điều quan trọng không nằm ở việc “có nên buôn chuyện hay không”, mà là buôn chuyện như thế nào. Những câu chuyện có giá trị giáo dục, góp phần nâng cao hiểu biết,;cảnh báo rủi ro hoặc truyền cảm hứng là hình thức tích cực của buôn. Ngược lại, việc lan truyền chuyện thất thiệt, xâm phạm đời tư hoặc hạ thấp người khác để mua vui lại là điều cần tránh.

Khi buôn chuyện góp phần gắn kết nơi công sở

Một báo cáo của Đại học Binghamton (Mỹ) thực hiện với 338 nhân viên y tế tại Hàn Quốc cho thấy; buôn chuyện tích cực về tổ chức và lãnh đạo giúp giảm ý định nghỉ việc; đồng thời nâng cao hiệu suất công việc. Điều đó cho thấy, trong môi trường làm việc; buôn chuyện không chỉ là hoạt động giải trí mà còn là “kênh chia sẻ thông tin mềm”; góp phần duy trì sự gắn kết và tinh thần đồng đội.

Cũng theo nghiên cứu được công bố trên Social Psychological and Personality Science năm 2019; mỗi người dành trung bình 52 phút mỗi ngày để buôn chuyện, trong đó 75% là chuyện trung lập; 15% là tiêu cực và 9% là tích cực. Tỷ lệ này cho thấy rằng; phần lớn buôn chuyện không mang yếu tố độc hại như nhiều người lầm tưởng.

Nam giới buôn chuyện nhiều hơn phụ nữ?

Một khảo sát trên 2.000 người tại Anh do Đại học Groningen thực hiện đã đem lại kết quả bất ngờ: đàn ông có xu hướng buôn chuyện; nhiều hơn phụ nữ và thường không giỏi giữ bí mật. Trong khi phụ nữ thường giữ kín thông tin khoảng 3,5 tiếng, đàn ông trung bình chỉ “cầm cự” chưa đầy 3 tiếng –Tthậm chí 10% nam giới tiết lộ thông tin sau chưa đầy 10 phút.

Sự thật thú vị này phần nào lật lại định kiến lâu đời rằng “phụ nữ buôn chuyện nhiều hơn”. Trên thực tế, buôn chuyện là hành vi xã hội phổ biến; không phân biệt giới tính – Chỉ khác nhau về động cơ, hình thức và môi trường thực hiện.

Buôn chuyện: Tấm gương xã hội và hành vi bản năng cần được hiểu đúng
Buôn chuyện như một chuẩn mực đạo đức vô hình (Ảnh:internet)

Buôn chuyện – Chia sẻ hay sát thương?

Buôn chuyện là một phần tự nhiên trong hành vi con người. Nó giúp chúng ta kết nối, học hỏi, soi chiếu bản thân và điều chỉnh hành vi. Nhưng như mọi công cụ, nó chỉ phát huy giá trị khi được sử dụng đúng mục đích; với sự cẩn trọng và tử tế.
Một xã hội minh bạch và nhân văn có thể bắt đầu từ chính cách chúng ta nói về người khác.

Hãy chọn buôn chuyện theo cách giúp người nghe hiểu hơn về cuộc sống, thay vì gieo thêm thành kiến. Bởi lẽ, điều ta nói về người khác, cũng chính là tấm gương phản chiếu phẩm chất của chính mình.

Nguồn: phunutoday